(KTSG Online) – Dự thảo nghị định về dịch vụ hấp thụ và lưu giữ carbon rừng đang được Chính phủ lấy ý kiến đóng góp. Đây là bước tiến mới trong việc hình thành thị trường carbon, qua đó tạo động lực cho công cuộc trồng, chăm sóc và bảo vệ rừng, cũng như đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng “0” của cả nước vào năm 2050.
- Đã phân bổ 80% tiền bán tín chỉ carbon rừng cho 6 tỉnh Bắc Trung Bộ
- Bán tín chỉ carbon rừng: Hành trình còn xa
Đánh thức tài nguyên “vô hình” giữa rừng xanh
Sau gần ba năm thực hiện thí điểm chuyển nhượng tín chỉ carbon rừng theo Nghị định 107/2022/NĐ-CP tại sáu tỉnh Bắc Trung Bộ, Chính phủ hiện đang lấy ý kiến để ban hành một nghị định mới áp dụng toàn quốc. Nếu được ban hành, nghị định này được kỳ vọng tạo hành lang pháp lý đầy đủ cho hoạt động giao dịch, chi trả và quản lý tín chỉ carbon rừng – một trong những thành tố quan trọng của thị trường carbon Việt Nam.
Theo nội dung dự thảo, tín chỉ carbon rừng là lượng khí CO₂ được hấp thụ thông qua các hoạt động lâm nghiệp bền vững, được đo đạc, xác minh và cấp chứng chỉ bởi cơ quan có thẩm quyền trong nước hoặc quốc tế. Các tín chỉ này có thể được giao dịch trên thị trường trong nước hoặc quốc tế.
Thực tiễn từ Nghị định 107 là Việt Nam đã chuyển nhượng thành công hơn 10 triệu tấn CO₂ cho Quỹ Đối tác carbon lâm nghiệp của Ngân hàng Thế giới, với giá 5 đô la/tấn, tương đương hơn 50 triệu đô la và trở thành quốc gia đầu tiên trong số 15 nước ký ERPA (Thỏa thuận chuyển nhượng giảm phát thải) bàn giao 100% tín chỉ ngay trong kỳ đầu tiên.
Tuy nhiên, thí điểm cũng bộc lộ nhiều hạn chế. Đó là thiếu cơ chế định giá, chưa rõ chủ thể đại diện cho tài sản carbon rừng trong khi rừng hiện nay đại đa số thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước quản lý và giao cho các địa phương, các chủ rừng, và đặc biệt là thiếu một sàn giao dịch trong nước. Dự thảo nghị định lần này được xây dựng để khắc phục những hạn chế đó.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cả nước hiện có hơn 14,87 triệu ha rừng, gồm trên 10 triệu ha rừng tự nhiên và gần 5 triệu ha rừng trồng với tỷ lệ che phủ rừng đạt khoảng 42%.
Ai thụ hưởng tín chỉ carbon rừng?
Một trong những nội dung quan trọng của dự thảo là xác lập đầy đủ các bên tham gia thị trường: bên cung ứng là chủ rừng (tổ chức nhà nước, cá nhân, cộng đồng), các tổ chức được giao quản lý rừng và chính quyền cấp xã; bên sử dụng gồm doanh nghiệp có phát thải nằm trong hạn ngạch (còn gọi là thị trường tín chỉ carbon tuân thủ/bắt buộc), tổ chức trong và ngoài nước có nhu cầu mua tín chỉ để bù trừ phát thải carbon tự nguyện (còn gọi là thị trường tín chỉ carbon tự nguyện).
Hoạt động giao dịch được thực hiện theo hai hình thức là hợp đồng song phương hoặc qua sàn giao dịch carbon trong nước. Trong cả hai trường hợp, tín chỉ carbon chỉ được phép chuyển nhượng sau khi đã hoàn thành quy trình triển khai dự án carbon rừng và thực hiện nghĩa vụ đóng góp cho mục tiêu quốc gia về giảm phát thải.
Cơ chế chi trả được phân thành hai loại. Chi trả trực tiếp giữa các bên qua hợp đồng. Chi trả gián tiếp thông qua Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng. Việc thí điểm chuyển giao hơn 10 triệu tấn CO₂ và hơn nhận lại hơn 50 triệu đô la do Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng chi trả tiền gián tiếp cho 6 tỉnh Bắc Trung bộ.
Đáng chú ý, dự thảo đề xuất cơ chế xác định giá khởi điểm linh hoạt: Bộ Nông nghiệp và Môi trường hướng dẫn phương pháp định giá; UBND cấp tỉnh ban hành bảng giá cụ thể. Với các giao dịch liên tỉnh, giá khởi điểm lấy theo mức cao nhất trong các địa phương liên quan. Đây là cách tiếp cận theo thị trường, đồng thời vẫn đảm bảo tính điều phối từ trung ương.
Dự thảo cũng đề cập đến việc tổ chức triển khai dự án theo tiêu chuẩn tín chỉ quốc tế (như ART-TREES, Verra…), phù hợp với yêu cầu của các nhà đầu tư nước ngoài như Amazon, LEAF… Điều này giúp tăng tính cạnh tranh của tín chỉ carbon rừng Việt Nam trên thị trường toàn cầu.
Kỳ vọng vào tài chính khí hậu
Thị trường carbon được xem là một trong các cơ chế huy động tài chính khí hậu hiệu quả hiện nay. Với diện tích rừng lớn và tỷ lệ che phủ cao, Việt Nam có lợi thế trong việc cung cấp tín chỉ từ hấp thụ và lưu giữ carbon rừng. Tuy nhiên, để chuyển lợi thế thành lợi nhuận hay phúc lợi cho cộng đồng, cần khắc phục nhiều thách thức kỹ thuật và thể chế.
Trước hết, năng lực kỹ thuật tại các địa phương – bao gồm đo đạc, kiểm kê, giám sát hấp thụ CO₂ – còn hạn chế. Kinh phí thực hiện dự án đánh giá carbon lớn trong khi chưa có cơ chế hỗ trợ tài chính cụ thể. Quy trình kiểm toán độc lập và xác thực tín chỉ carbon cũng chưa được thiết lập rõ ràng. Những yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng giao dịch và mức giá bán trên thị trường quốc tế.
Ngoài ra, thị trường trong nước vẫn chưa hình thành. Sàn giao dịch carbon được quy định tại Nghị định 06/2022/NĐ-CP vẫn đang trong giai đoạn chuẩn bị, chưa biết khi nào ra đời. Trong khi đó, nhu cầu mua tín chỉ carbon từ doanh nghiệp trong nước chưa thực sự rõ ràng, do hạn ngạch phát thải và chính sách về trách nhiệm môi trường còn trong giai đoạn điều chỉnh.
Một thách thức khác là nhận thức của người dân và cộng đồng. Các chủ rừng, đặc biệt là cộng đồng dân cư, vẫn thiếu thông tin về cách tham gia thị trường carbon. Vai trò trung gian của các tổ chức xã hội hoặc doanh nghiệp tư nhân cần được làm rõ trong dự thảo nghị định, để bảo đảm minh bạch và chia sẻ công bằng lợi ích.
Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, thị trường tín chỉ carbon là một cấu phần không thể thiếu. Việc định giá lượng CO₂ hấp thụ từ rừng không chỉ có ý nghĩa về tài chính mà còn là biện pháp ghi nhận đúng giá trị tài nguyên.
Dự thảo nghị định lần này không chỉ nhằm cụ thể hóa quy định tại Luật Lâm nghiệp và Luật Bảo vệ môi trường, mà còn tạo nền tảng cho thị trường carbon rừng vận hành ổn định, minh bạch và có thể mở rộng hợp tác quốc tế.
Nếu được ban hành và triển khai hiệu quả, thị trường carbon rừng có thể đóng vai trò như một “đòn bẩy tài chính xanh”, góp phần bảo vệ rừng, cải thiện sinh kế cho người dân và gia tăng nguồn thu bền vững cho các địa phương. Nhưng, diện tích rừng của Việt Nam lớn và đa phần thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước quản lý và ủy quyền, giao đất, giao rừng cho rất nhiều người, nhiều tổ chức tham gia quản lý, nên nghị định này dù có ban hành trong năm nay thì vẫn sẽ còn một thời gian dài khoảng 2-3 năm nữa mới đi vào cuộc sống.
Dù nói gì thì nói, đây là cơ hội kinh tế thực sự cho ngành lâm nghiệp, vốn lâu nay phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước để chi cho trồng và bảo vệ rừng.
